فصلنامه نامه تاریخ پژوهان
پیاپی 5 (بهار 1385)

جدال صفویه و ازبکان در خراسان طی دوره شاه عباس اول وارد مرحله جدی تری شد. تجاوزهای مکرر ازبکان به رهبری عبدالله و فرزندش عبدالمؤمن به شهرهای خراسان که تحت حاکمیت دولت ایران بود شاه عباس را واداشت برای جلوگیری از این دست اندازی ها لشکرکشی هایی ترتیب دهد. وی در مدت یازده سال، یعنی از 995-1006 ق پنج بار به آن جا لشکر کشید، این در حالی بود که هم زمان گرفتار مشکلات داخلی و مهم تر از آن، تجاوزات عثمانی به مرزهای غربی بود.
طی جنگ های ازبکان و صفویه، نامه های متعددی میان شاه عباس و عبدالمؤمن خان ازبک رد و بدل شد که دو طرف در آن ها انتظارات، خواسته ها و دیدگاه های خود را مطرح می ساختند. نویسنده مقاله با بررسی منابع دوره صفوی و تطبیق آن ها با نامه های مزبور، چنین نتیجه می گیرد که شاه عباس برخلاف گزارش های وقایع نویسان رسمی دربار که او را همواره ستوده اند در غلبه بر ازبکان و دفع قطعی تجاوزات ایشان چندان موفق نبوده است.

نصیریه یا همان جامعه علویان سوریه که با بیداری و قدرت گیری خود در منطقه غرب آسیا در یکی دو قرن اخیر، توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده اند، در قرن سوم هجری و در زمان حیات امام حسن عسکری علیه السلام و دوران غیبت صغرا در جغرافیای عراق پا به عرصه وجود گذاردند.
محمد بن نصیر نمیری بنیان گذار این فرقه از کسانی بود که با استفاده از موقعیت خود در حلقه یاران عسکریین علیهماالسلام نیز بحران عقیدتی دوران غیبت صغرا، موفق شد با ادعای بابیت و ادعاهای گزاف دیگر، جماعتی را به دور خود جمع کند. نیم قرن پس از وی حسین بن حمدان خصیبی چهره شاخص و مؤسس دوم نصیریه بود که با تعالیم وسیع و تبلیغات گسترده خود از طریق سفر به اقصی نقاط جهان اسلام توانست تعالیم نصیری را با آموزه هایی از تصوف بیامیزد و در نهایت با هجرت به شمال شام در پرتو فضای پر تسامح فرهنگی ناشی از حکومت حمدانیان حلب و به ویژه سیف الدوله، هسته اولیه جامعه علویان سوریه را تشکیل دهد. او و جانشینانش با نشرافکار خود توانستند این جامعه را تا دهه های متمادی گسترش داده، پایه های حضور خود را در سوریه مستحکم نمایند.

سلطان قلی قطب شاه از شاهزاده های قراقویونلو بود که پس از غلبه آق قویونلوها برآن ها برای حفظ جانش ترک وطن کرد و در سال 883 ق عازم دکن شد تا در آن جا در سایه حکومت بهمنیان که از قبل به واسطه روابط تجاری با آن ها آشنایی داشتند، ادامه حیات دهد. او هم چون دیگر غلامان ترک وارد دستگاه حکومت بهمنیان شد و مدارج ترقی را تا دست یابی به حکومت تلنگانه طی کرد. وی در سال 918 ق هم زمان با ضعف شدید بهمنیان اعلام استقلال کرده و حکومت قطب شاهیان را در گلکنده پایه گذاری نمود. وی بنیان گذار سلسله ای شد که توانست نزدیک به دو قرن بر این منطقه حکومت نماید و سرانجام توسط اورنگ زیب، حاکم گورکانی هند، در سال 1098 ق سرنگون شد.
آن چه در این مقاله مطرح می شود سلسله نسب و زندگی سلطان قلی بنیان گذار این سلسله است که به مدت 33 سال بر منطقه گلکنده حکومت کرد و سرانجام با توطئه فرزندش جمشید به قتل رسید.
________________________________________1 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام، دانشگاه تهران.

نوشته حاضر، ترجمه ای است از مقاله ای که دکتر درو.سی.گلدنی در سمپوزیوم بین المللی «اسلام در جنوب شرق آسیا و چین: فرقه ها و جرثومه های محلی در امت جهانی» (28 نوامبر 1 دسامبر 2002) در دانشگاه هنگ کنگ ارائه کرده است.
پروفسور دکتر درو.سی.گلدنی استاد انسان شناسی و مطالعات آسیایی دانشگاه هاوایی مانوا، دارای دکترای انسان شناسی اجتماعی از دانشگاه واشنگتن در سیاتل است. وی دوبار به عنوان محقق نمونه انتخاب شده و تحقیقات وسیع و تخصصی درباره چین، آسیای مرکزی و ترکیه داشته و نویسنده کتاب هایی از این قبیل است:1.Muslim Chinese: Ethnic Nationalism in the People''s Republic (Harvard University press, 1991).
2.Ethnic ldentity in China: The Making of a Muslim Minority Nationality (Harcourt Brace, 1998).
3.Making Majorities: Constituting the Nation in Japan, China, Korea, Malaysia, Fuji, Turkey, and the U.S. (Editor, Stanford Uniersity press, 1998).
4.Dis locating China: Muslims, Minorities, and Other sub-Altern Subjects (London, C.Hurst, (زیر چاپدکتر گلدنی در مقاله حاضر ضمن طرح کلیاتی از سابقه امپراتوری های ترک و مسلمان در چین به معرفی اقوام گوناگون مسلمان چین پرداخته و با توجه به شرایط تاریخی و تحولات روز، از دیدگاه های فرهنگی، دینی، اقتصادی و سیاسی، میزان همگرایی یا تجزیه طلبی هریک را بررسی کرده است.

تاریخ را تاریخ نگاری حفظ کرده و استمرار بخشیده است. اگر نبودند مورخان بزرگ و انگیزه های سترگ، هرگز آن چه امروز به عنوان اندوخته های بشر در گذشته می شناسیم، در همیان زمان انباشته نشده و به دست ما نرسیده بود. اما بی شک نگارش تاریخ در اعصار مختلف، یکسان نبوده و افت و خیزهایی داشته است؛ دوره هایی را می بینیم که از این جهت، دست خالی اند و در عوض دوره هایی نیز عصر طلایی اند. تاریخ نگاری در عصر ایلخانان مغول رواجی چشم گیر یافت و به اوج خود رسید و پیامد آن، ثبت و ضبط بخشی مهم و تاثیرگذار از تکاپوهای بشری و الهام بخشی به مورخان بعدی بود. این مقاله، چهار مورد از انگیزه های چنین روند مثبتی را بررسی و تحلیل می کند و مهم ترین آثاری را که توسط مورخان عصر مغول به نگارش در آمده است برای آشنایی و بهره گیری خوانندگان به اختصار معرف می نماید.

تدوین متون حدیثی با تاخیری قابل توجه نسبت به دوره ظهور اسلام رخ داد. اندیشمندان مسلمان در توجیه این رخداد معمولا به جست وجوی منعی از سوی شخصیت های با نفوذ صدر اسلام برآمده اند. برخی، پاره ای گفته ها از پیامبر را دلیل این تاخیر شمرده و گروهی دیگر، از خلیفه اول و دوم به عنوان عاملان اصلی تاخیر یاد کرده اند. در این مقاله، سعی شده است با رویکردی تاریخی به این پدیده، دیدگاه منع کتابت حدیث را به آزمون گذارده، در جست وجوی تحلیل تاریخی جامعی برآییم.